فلج اطفال (پولیو)؛ علائم، تشخیص و راه های درمان - تا بینهایت

خبرنگاران | سرویس مادر و کودک - فلج اطفال یک بیماری مسری ویروسی است که بچه ها را تحت تاثیر قرار می دهد. ویروس از راه دهان یا آب و غذای آلوده از فردی به فرد دیگر منتقل می گردد. ویروس در روده تکثیر شده و از آنجا به سیستم اعصاب حمله می نماید و موجب فلج می گردد. بچه ها زیر 5 سال بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO) از هر 200 کودک آلوده به ویروس، یکی از آن ها فلج می گردد. اگرچه بنابر، برنامه جهانی مبارزه با فلج اطفال که از سال 1988 شروع شده است، هم اکنون امریکا، اروپا، غرب اقیانوس آرام و جنوب شرقی آسیا عاری از این ویروس هستند.

واکسن فلج اطفال در سال 1953 ساخته شد و از سال 1957 در دسترس همگان نهاده شد که باعث کاهش چشمگیر مبتلایان به این بیماری شد. اما هنوز در کشور های افغانستان، پاکستان و نیجریه، این بیماری در بین بچه ها شایع است.

علائم ابتلا به بیماری فلج اطفال

نشانه های اولیه پولیومیلیت غیر فلجی (نوعی از بیماری که موجب فلج نمی گردد) ممکن است ظرف 10 روز از زمان آلوده شدن به ویروس خود را نشانه دهد. این علائم بیشتر شبیه آنفولانزا است و عبارتند از:

• تب
• گلو درد
• استفراغ
• خستگی
• مننژیت

حدود 1% موارد آلودگی به ویروس، منجر به فلج اطفال می گردد. این بیماری به دو گونه فلج نخاعی و فلج شاخه مغز (بولبار) رخ می دهد، در مواردی نیز هر دو باهم اتفاق می افتد.

نشانه های اولیه بسیار شبیه پولیومیلیت غیر فلجی است، اما پس از یک هفته نشانه ها شدیدتر شده و علایم زیر پدیدار می گردد:

• ناتوانی در انجام واکنش
• انقباض و درد عضلانی شدید
• عضلات شل و بی رمق، گاهی در یک سمت از بدن
• فلج لحظه ای یا دائمی
• تغییر شکل اندامها، خصوصا باسن، زانو، مچ و پا

در 5 تا 10% موارد فلجی، ویروس به عضلات تنفسی حمله می نماید و موجب مرگ می گردد.

سندرم بازگشت فلج اطفال (Post-polio syndrume)

این بیماری ممکن است پس از بهبودی، دوباره بازگردد. معمولا 15 تا 40 سال بعد از ابتلا، این اتفاق می افتد. نشانه های سندروم بازگشت فلج اطفال به توضیح زیر است:

• ضعف عضلانی مداوم
• درد تشدید شونده عضلات
• خستگی زیاد
• مشکل در بلع و تنفس
• آپنه خواب، ایجاد وقفه تنفسی در خواب
• عدم تحمل دمای سرد
• افسردگی
• احساس ضعف در عضلاتی که قبلا مبتلا به فلج نشده بودند
• مشکل در حافظه و تمرکز

اگر قبلا به این بیماری مبتلا شده اید و نشانه های بالا را در خود احساس کردید حتما به پزشک مراجعه کنید. حدود 25 تا 50% مبتلایان به فلج اطفال که درمان شده اند، به سندروم بازگشت فلج اطفال مبتلا می شوند. درمان هایی برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش درد و خستگی مبتلایان به این سندروم وجود دارد.

نحوه ابتلا به ویروس فلج اطفال

این بیماری مسری است و از راه تماس با افراد آلوده منتقل می گردد. اشیایی مانند اسباب بازی که با صورت و دهان بچه ها تماس پیدا می نمایند، می توانند موجب انتقال ویروس شوند. هم چنین سرفه و عطسه کودک بیمار موجب پخش ویروس در فضا می گردد، زیرا ویروس در گلو و روده ها زندگی می نماید.

افرادی که در مکان هایی بدون دسترسی به آب و دستشویی بهداشتی زندگی می نمایند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند. آب آلوده به مدفوع انسانی موجب انتقال ویروس می گردد. کلینیک مایو اعلام نموده است که فلج اطفال به شدت مسری است و تمام کسانی که با فرد بیمار زندگی می نمایند، به این بیماری مبتلا می شوند. زنان باردار، افراد با نقص سیستم ایمنی بدن (مانند مبتلایان به ایدز) و بچه ها بیش تر از همه در معرض ابتلا هستند.

اگر نسبت به فلج اطفال واکسینه نشده اید، در شرایط زیر احتمال ابتلای شما به این بیماری وجود دارد.

• سفر به مناطقی که این بیماری در آن شایع است.
• مراقبت از فردی که مبتلا به فلج اطفال است.
• کار کردن در آزمایشگاهی که این ویروس مورد آنالیز است.
• برداشتن لوزه های فرد.

چگونگی تشخیص ابتلای فرد به فلج اطفال

پزشک با آنالیز نشانه ها و انجام معاینات جسمی شامل واکنش های بدنی، سفتی کمر و گردن و دشواری در بلند کردن سر در حالت خوابیده، به احتمال وجود این بیماری پی می برد. سپس برای قطعیت تشخیص، نمونه ای از مخاط گلو، مدفوع یا مایع نخاعی شما را به آزمایشگاه می فرستد.

روش درمان فلج اطفال

درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و تنها می توان شدت علایم را کاهش داد. در حقیقت بهترین درمان، پیشگیری با واکسیناسیون به موقع است.

درمان های رایج برای فلج اطفال به توضیح زیر است.

• استراحت
• مصرف داروهای مسکن
• مصرف دارو های شل نماینده عضلات
• تهیه دستگاه تنفس مصنوعی پرتابل برای مواقعی که مشکل تنفسی ایجاد می گردد.
• فیزیوتراپی برای یاری به راه رفتن، بهبود تنفس و کاهش درد عضلات
• کیسه آب گرم برای التیام درد عضلات

در صورت ضعف شدید عضلات پا، ممکن است احتیاج به ویلچر باشد.

پیشگیری از ابتلا به فلج اطفال

بهترین راه پیشگیری واکسیناسیون است. بچه ها باید طبق جدول زمانبندی، بطور منظم واکسن فلج اطفال را دریافت نمایند.

دو نوع واکسن برای پیشگیری از فلج اطفال وجود دارد: واکسن تزریقی و واکسن خوراکی

واکسن تزریقی حاوی ویروس کشته شده و غیرفعال بیماری است.

واکسن خوراکی حاوی ویروس زنده ضعیف شده است. این واکسن OPV نام دارد. واکسن خوراکی به دلایل زیر بر واکسن تزریقی ارجحیت دارد:

• ایجاد ایمنی گوارشی بیشتر
• مصرف آسان تر
• هزینه کمتر

زمان بندی واکسیناسیون فلج اطفال خوراکی

بدو تولد: یک دوز

دو ماهگی: یک دوز

چهار ماهگی: یک دوز

شش ماهگی: یک دوز

6 سالگی: یک دوز

بیشتر بخوانید: آشنایی با واکسن 6 سالگی بچه ها

عوارض جانبی واکسن فلج اطفال خوراکی

در موارد نادر، واکسن موجب واکنش های آلرژیک در بدن کودک می گردد که عبارتند از:

• مشکل تنفسی
• تب بالا
• سرگیجه
• تورم گلو
• تپش قلب
• کهیر

در ایران از سال 1373 برنامه واکسیناسیون ضد فلج اطفال در کشور به اجرا درآمد و همه بچه ها نسبت به این بیماری با واکسن خوراکی واکسینه شده اند. جهت اطمینان از سلامت نوزاد خود، از بدو تولد، واکسیناسیون او را طبق جدول برنامه واکسیناسیون کشوری نوزادان و بچه ها انجام دهید.

برگرفته از: WHO و healthline