ناصر تقوایی؛ کارگردانی همواره منتقد - تا بینهایت

زمانی که موج نوی سینمای ایران در اواخر دهه 40 با فیلم هایی هم چون کندو و گاو در حال شکل گیری بود، فیلم های ناصر تقوایی نقش مهمی در گذار سینمای ایران از به اصطلاح فیلم فارسی داشت. فیلم هایی از جمله آرامش در حضور دیگران، صادق نموده که پیش از انقلاب ساخته شدند و ناصر تقوایی نویسنده و فیلم سازی که کارش را با فیلم های دیگری مانند اخدا خورشید و کاغذ بی خط بعد از انقلاب ادامه داد.

تقوایی کارگردانی کم کار

پیروز ترین فیلم های کوتاه مستند تقوایی درباره جنوب و مردم جنوب است. او در آبادان به جهان آمده است و فیلم هایش نشانه های پررنگی از فضایی که در آن زیسته نموده، دارد. فیلمسازی که از جامعه خود دور نیست و از آن جا که از کودکی به دلیل شغل پدرش که کارمند اداره کمرگ بوده و در نواحی مختلف مرزی زندگی می نموده است، با آنچه که درد و حرف مردم بوده، آشنا می گردد.

او را یکی از با استعدادترین فیلمسازان موج نوی سینمای ایران می دانند و آشنایی او در جوانی با ابراهیم گلستان و فروغ فرخزاد در شکل گیری ناصر تقوایی بی تاثیر نبوده است. او کار فیلمسازی را با دستیاری در فیلم ابراهیم گلستان آغاز می نماید و بعدتر مستندی درباره فروغ فرخزاد می سازد. فیلم های تقوایی را عصیان علیه وضع موجود می دانند. عصیانی که بعضی معتقدند اگر تقوایی در کارهایش اندکی آن را کمتر نشان می داد، اکنون فیلم های بیشتری ساخته بود، اما تقوایی کارگردانی است که حاضر نشد هیچ کدام از کارهایش تیغ سانسور را به خود ببیند حتی به قیمت آن که فیلمی نسازد.

از تلویزیون ملی تا باد جن

ناصر تقوایی کارش را با مستند هایی که برای تلویزیون ملی ایران می سازد، آغاز می نماید. مستند هایی که از آن ها به عنوان بهترین مستند های ایرانی یاد می گردد. اربعین که مستندی مذهبی است و نگاهی متفاوت بود به برگزاری این مراسم در جنوب ایران دارد را منتقدان یکی از بهترین مستند های مذهبی تاریخ سینمای ایران می دانند. مشهد اردهال، نخل، بادجن، نان خور های بی سواد، فروغ فرخزاد، تاکسی متر و آرایشگاه آفتاب از دیگر مستند های ناصر تقوایی هستند. تقوایی فیلم کوتاه تحسین شده رهایی را در سال1350 ساخت. این فیلم در شانزده جشنواره مهم جهانی از جمله شیر طلای ونیز، بهترین فیلم سانفرانسیسکو و جیفونی جایزه گرفت. سریال دایی جان ناپلئون از مهم ترین ساخته های تقوایی پیش از انقلاب است. این مجموعه تلویزیونی بر اساس رمانی به همین نام، نوشته طنزپرداز معاصر ایرج پزشک زاد توسط ناصر تقوایی فراوری شد. سریالی که پس از انقلاب هیچ گاه فرصت پخش دوباره ای پیدا نکرد.

منتقدی در پوشش کارگردان

این کارگردان ایرانی که آثارش را نقد بر شرایط موجود می دانند اولین فیلم بلندش آرامش در حضور دیگران نام دارد. فیلمی که تمثیلی که در کنار نقد فساد زندگی شهری و روابط منحط جامعه روشنفکری را بیان می نماید و سرهنگی که آن نظامی گری را رها نموده و در دوران بازنشستگی اش به خانه دخترانش پناه می آورد را نمادی از شخصیت رضا شاه و کنایه ای به نظامی گری او می دانند.

تقوایی پس از آرامش در حضور دیگران فیلم صادق کُرده را می سازد. صادق نموده به دنبال انتقام است و بعضی شخصیت او را به قصیر، مسعود کیمیایی نزدیک می دانند، اما در فیلم تقوایی صادق نموده به دلیل کشتار هایی که انجام می دهد، ستایش نمی گردد.

خلق شاهکار هایی با عشق به ادبیات

ناصر تقوایی عاشق ادبیات است و فیلم هایی را ساخته که ارادتش را به ادبیات و داستان ها نشان داده است. ناخدا خورشید که یکی از ده فیلم برتر تاریخ سینمای ایران است از داستان داشتن و نداشتن ارنست همینگوی گرفته شده است. فیلمی که تقوایی را برای ساخت آن با مسائل زیادی روبه رو می نمایند و در میانه کار مجبور به تغییراتی می گردد.

از سویی دیگر علاقه تقوایی به ادبیات و آشنایی اش با غلامحسین ساعدی است باعث فراوری فیلم زار که درباره مراسم آئینی به همین نام در جنوب است می گردد و ساعدی نیز کتاب های اهل هوا و رمان ترس و لرز را می نویسد.

آخرین ساخته و شاهکاری ماندگار

رویا رویایی زن نقش اصلی در فیلم کاغذ بی خط است که نقش آن را هدیه تهرانی بازی می نماید، زنی خانه دار و مادر دو کودک است که همسر رو به نویسندگی می آورد. همسرش که خسرو شکیبایی بازیگر آن است، رویا را متخصص چاخان می داند و می گوید بچه هایش از دست دروغ ها و تخیلات او گیج و گنگ و خُل شده اند. تقوایی در کاغذ بی خط که نگاه همواره منتقدش را دارد و در این فیلم که ساخته سال 1380 است به قتل های زنجیره ای و توقیف مطبوعات اشاره می نماید. این فیلم که تعدا بازیگر بسیار کمی دارد، نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلم، کارگردانی، نقش اول مرد و زن شد.