مردی که سیاست را در خدمت ادبیات درآورد - تا بینهایت

به گزارش خبرنگاران، رئیس انجمن علمی نقد ادبی ایران و دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس در این وبینار که در روز پنج شنبه (30 اردیبهشت ماه 1400) به مناسبت 110سالگی میرزا تورسن زاده، شاعر و ادیب فقید اهل تاجیکستان توسط موسسه فرهنگی اکو و سفارت تاجیکستان در تهران برگزار گردید، اظهار کرد: در شروع سخن، اجازه می خواهم به حضور تک تک حاضران در نشست بین المللی سراینده صلح و دوستی که به مناسبت صدودهمین سالگرد تولد استاد میرزا تورسون زاده (1911-1977م)، شاعر مردمی، سیاستمدار، ادیب، مترجم و قهرمان تاجیکستان برگزار گردیده است، سلام عرض کنم و برای همه شما عزیزان ارجمند و گرامی در سراسر دنیا و همچنین کشورهای فارسی زبان، آرزوی سلامت و تندرستی داشته باشم. اقوام فارسی زبان ماوراءالنهر در قالب خان نشین های پیشین بخارا و خوقند و بعدتر در شکل جمهوری مستقل تاجیکستان، هفت لحظه تاریخی و سرنوشت ساز را در دوره نوین حیات ادبی خود از 1870 تا 1991 م تجربه نموده است: دوره معارف پروری یا روشنگری (1870-1905 م)، تجددگرایی (1905-1917 م)، پیدایش ادبیات شورایی (1917-1929 م)، رشد و استحکام ادبیات شورایی (1929-1953 م)، زوال ادبیات شورایی و بازگشت نرم به سنت (1953- 1985 م)، مرگ ادبیات شورایی و پیدایش ادبیات مردمی (1985-1991 م) و استقلال و خودمطلعی ملی (1991 م به بعد).

خدایار سپس گفت: اگر قرار باشد صندلی و اعتبار شاعران و ادیبان تاجیک را در دوره معاصر تعیین کنیم، یکی از بهترین و مطمئن ترین راه های این کار، مشخص کردن اهمیت و میزان تأثیرگذاری آن ها در این چارچوب پذیرفته شده است، چارچوبی که استخوان بندی تحلیل ادبیات تاجیکستان در دوره معاصر در آن قوام یافته و شکل گرفته است.

او در ادامه با اشاره به کارنامه شاعری تورسون زاده بیان نمود: می دانیم که تورسون زاده در سال های شروعین دهه 30 میلادی دست به آفرینش شعر زد. نخستین مجموعه شعر این شاعر مردمی در سال 1932 م با نام بیرق ظفر به چاپ رسید؛ بنابراین اگر بخواهیم به صندلی وی در ادبیات معاصر تاجیک نگاه انتقادی داشته باشیم، او در لحظه چهارم ادبیات معاصر تاجیکستان موسوم به دوره رشد و استحکام ادبیات شورایی(1929-1953 م) هم از نظر آفرینش شعری و هم به لحاظ پذیرش ریاست اتفاق نویسندگان تاجیکستان از سال 1946 م حضوری تمام و کمال و در عین حال موثر داشته و 24 سال از دوره پنجم ادبیات تاجیکستان را در سال های 1953-1977 م موسوم به زوال ادبیات شورایی و بازگشت نرم به سنت (1953- 1985 م) نیز تجربه نموده است.

این پژوهشگر ادبیات تاجیک اضافه کرد: در این عقیده تردیدی ندارم که فعالیت ادبی و هنری تورسون زاده را نمی توان در نزدیک به 46سال آفرینندگی (1930-1976م) در قامت ادیبی سیاستمدار و شاعری مطلع به تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی معاصر تاجیکستان، به سادگی از زیر سیطره سیاستی که در سال های منتهی به استقلال در 1991 م از جامعه این کشور طرد شد و جای خود را به مطلعی ملی داد، تحلیل کرد. از سوی دیگر با این گزاره دوست ندارم ذهن مخاطب را به تئوری حاکم بر فراوری ادبیات و هنر این سال ها که غالبا محصولی ماشینی و به قول معروف فرمایشی داشت، معطوف کنم. این کار بسیار آسان است و به راحتی منتقد را از دست مخاطبان آسان گیر نجات خواهد داد، کاری که دیگران هم نموده اند. من با این هم سان سازی سر سازگاری ندارم، بلکه برعکس دوست دارم در این فرصت، آن سوی سکه ماجرای تحلیل را برای مخاطبان سخت گیر ادبیات به نمایش بگذارم.

ابراهیم خدایار همچنین گفت: استاد تورسون زاده در این سال ها که ادبیات و فرهنگ ملت های تحت سلطه شوروی سابق در دوره خروشچف (1953-1964 م) فرصت نفس کشیدن دوباره را در هوای بازگشت به سنت های ملی خود یافته بودند، مهارِ سیاستِ سرکش را به دست سوارِ نجیبِ ادبیات داد و از این فرصت استثنایی برای ملت و فرهنگ خود به خوبی بهره گرفت.

او ادامه داد: تورسون زاده مطلعانه ندای وجدان فرهنگ تاجیک و درخواست آن را برای بازگشت به گذشته پرافتخار هزاران ساله از سپیده دم تاریخ شنید و زیرکانه کاری را که باید می کرد، انجام داد. او سیاست را در خدمت ادبیات و فرهنگ درآورد. بازگشت به پاسداشت نوروز به دستیاری و حمایت مستقیم تورسون زاده مهم ترین سند این کار سترگ و جاودان در تاریخ فرهنگ تاجیکستان است و اگر قرار بود فقط برای همین این یک کار به وی عنوان قهرمان ملی داد، کار بسیار به جا و درخوری بود.

خدایار در انتها از تورسون زاده به عنوان جان مطلع و جان شیرین یاد کرد و با تبریک دوباره روز بزرگداشت این ادیب اهل تاجیکستان بیان نمود: توجه به یگانگی تاجیکان با فارسی زبانان دنیا را از خجند تا سمرقند، از هرات تا بلخ، از شیراز تا تبریز و از آن جا، از تهران و کابل تا دوشنبه در شعر شاعران این دوره که مومن قناعت (1932-2018م)، بازار صابر (1938-2018 م)، لایق شیرعلی (1941-2000 م) و گلرخسار صفی اوا (متولد 1947 م)، از میوه های این بوستان نوباوه بودند، باید محصول درایت و تیزهوشی توسون زاده ها به شمار آورد.

نظام الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران، سرور بخشی، رئیس موسسه اکو، غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، کمال نصرالله، شاعر اهل تاجیکستان، شاه منصور شاه میرزا، دبیر نشست موسسه اکو و ... از دیگر سخنرانان وبینار بین المللی سراینده صلح و دوستی بودند.