مسجد جامع گرگان، مسجدی با بیش از 1000 سال قدمت - تا بینهایت

برای بازدید از مسجد جامع گرگان باید به بازار قدیمی و سنتی نعلبندان بروید، مسجدی که قدمت آن به دوره سلجوقی برمی گردد و کار ساختش را معماران ترکمن انجام داده اند. معماری بینظیر، تزئینات باشکوه و همینطور قدمت طولانی، این مسجد را به یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران تبدیل نموده است.

درسته که این بنا را متعلق به دوران سلجوقی می دانیم اما امروز تنها قسمت این مسجد که متعلق به آن موقع است مناره تاریخی اش است و دیگر قسمت ها در سال های بعد بازسازی و نوسازی شده اند. با رفتن به داخل این مسجد چشمتان به یک حیاط مرکزی می افتد، حیاطی با 1000 متر مربع مساحت که معنویت خاصی در گوشه گوشه آن موج می زند.

این که این مسجد تا به امروز پا برجا مانده به خاطر بازسازی هایی است که بارها و بارها در دوره های مختلف تاریخی روی آن صورت گرفته است، چیزی که دست نوشته های ایوان غربی هم به خوبی آن را تایید می نمایند. در این مسجد کاشی های هفت رنگ به همراه مناره آجری که روی آن ها با خط کوفی نوشته شده دست به دست هم داده اند تا یکی از زیباترین آثار تاریخی گرگان را شکل دهند. بدون شک یکی از مجذوب کننده ترین قسمت های این مسجد 4 شبستان آن است که با تماشای تزئینات به کار رفته در آن ها هنر ناب معماری آن دوره در مقابل چشمانتان به نمایش در می آید. با رفتن به شبستان غربی نوشته های تاریخی زیادی می بینید که هر کدام از آن ها تاریخچه مسجد و یا دستورات حاکمان وقت را بیان می نمایند. قدیمی ترین سنگ نوشته ای که بر روی دیوار این ایوان واقع شده است به دوران قبل از صفویه برمی گردد. کافیست نگاهی به سنگ نوشته های دیوارهای غربی بیندازید تا غرق در معنویت و عرفان مسجد شوید.

این مسجد 1200 ساله بر روی مناره های خود کتیبه هایی دارد که به خط کوفی نوشته شده اند برای همین است که این مناره از برجسته ترین ویژگی این مسجد جامع به شمار می رود. مساجدی که در شمال ایران ساخته می شوند با توجه به رطوبت هوا، گلدسته های بلند و مناره های کوتاه دارند؛ مناره های بیشتر شهرهای شمالی با این روش ساخته می شوند و تفاوت های جزئی با هم دارند.

مناره آجری مسجد جامع گرگان تنها بخش این مسجد است که با معماری سلجوقی درست شده است، مناره ای استوانه ای شکل که در بالای آن جایگاهی مخصوص برای موذن وجود دارد و بر روی کتیبه اش اطلاعاتی به زبان کوفی نقش بسته است. بالای این متن با آجرکاری هایی تزئین شده که در سراسر مناره بارها و بارها تکرار شده اند. قسمتی از مناره باز مانده که نور از آنجا به درون مناره راهنمایی می گردد. ارتفاع این مناره از زمین تا جایگاه مخصوص موذن 10 متر است و در بالای آن اتاقکی به شکل چهار ضلعی واقع شده است که روی آن با سفالی شیروانی مانند که از همه طرف شیب دار است پوشیده شده است. موذن به وسیله 47 پله که به طور مارپیچ در اطراف مناره کشیده شده خود را به اتاقک مخصوص می رساند.

یکی دیگر از دیدنی های این مسجد منبر آن است؛ در ایوان غربی مسجد، منبری قدیمی با 8 پله در محفظه ای شیشه ای واقع شده است که از چوب ساخته شده و با هنر منبت کاری با طرح های گل و بوته تزئین شده است. بر روی قالب های تعیین، اسامی 12 امام نقش بسته که زیبایی و معنویت این منبر را دوچندان نموده اند.

گذر زمان و رطوبت صدمات زیادی را به قسمت بدنه سمت راست این منبر زده که به خاطر نزدیکی با دیوار ایجاد شده است. در این منبر سه کتیبه دیده می گردد که قدمت آن ها به زمان تیموری و افشاری برمی گردد و به خط نسخ، نستعلیق و ثلث به رشته تحریر در آمده اند. در قسمتی از این منبر تاریخ 859 هجری قمری دیده می گردد که به خوبی قدمت بلند این مسجد را نشان می دهد.

در اطراف این مسجد جامع در گذشته قبرستانی بزرگ وجود داشت که امروز بیشتر بخش های آن از بین رفته و فقط در حاشیه غربی و جنوبی مسجد قسمت کوچکی از آن به جای مانده است. این طور که معلوم است معماران ترکمنی این مسجد را ساخته اند اما اینکه مسجد به دستور چه کسی ساخته شده تعیین نیست. با نگاهی به کتاب تاریخ پنج هزار ساله گرگان و استرآباد به راحتی می گردد فهمید که این مسجد به دست معماران ترکمن ساخته شده و ترکمن ها در تاریخ گرگان چه نقش پر رنگی داشته اند.